|
|
|
|
|
|
 |
|
Jon Semadeni, Our dal film televisiv Il chapè, 1974
|
Biografia da Jon Semadeni
Jon Semadeni es naschü ils 30 mai 1910 a Vnà, ingio ch'el ha passantà infanzia e giuventüna. Quist cumünet pauril cun sia
"cumünanza da lavur e da festa" es restà il lö da partenza per üna gronda part da l'ouvra. Semadeni ha lavurà sco magister
primar e magister secundar. Per approfundir seis stüdis es el stat dasper la furmaziun a Turich eir a las universitats da
Genevra, Paris e Siena. El ha dat scoula in differents lös in Grischun, a Ziran, Andeer e Scuol, a Samedan e Zuoz. El ha maridà
a Mengia Demarmels da Scuol ed els han gnü quatter uffants. Mengia Semadeni ha accumpagnà e promovü in maniera decisiva la
lavur teatrala e litterara da Jon Semadeni ed ha fat dad editura per diversas da sias ouvras. Semadeni est stat fundatur e
manader da La Culissa – la prüma gruppa da teater ambulanta in Grischun – chi ha lavurà in differentas constellaziuns dal
1945 fin al 1978. Ils collavuraturs ils plü prominents da La Culissa sun stats Men Rauch e Cla Biert, cun els ha'l Semadeni
scrit eir ils duos programs da cabaret La panaglia e La travaglia dal docter Panaglia. Illa lavur da teater s'ha Semadeni profilà sco actur, sco redschissur e sco autur da blers tocs teater e gös auditivs, el
es stat ün important innovatur dal teater rumantsch. Sia creatività es gnüda arcugnuschüda eir cun differents premis a livel
naziunal. Ils tocs da Semadeni s'occupan per gronda part da problems politics actuals illa società dal temp. Seis protagonists
sun cunfruntats cun la dumonda, chenünas da las valuors dad üna società seculara da paurs ed emigrants chi sun amo importantas
in lur temp e stöglian gnir integradas in la cuntinuaziun, els han da's decider scha dessan seguir ad ambiziuns professiunalas
ed a la seducziun dals raps chi maina a speculaziun da terrains ed auas. Quistas tematicas prevalan eir aint ill'ouvra tardiva
da Semadeni, las duos lavuors in prosa La Jürada ed Il giat cotschen, remarchadas specialmaing per lur aspets fuormals chi han dat ün accent innovativ a la litteratura rumantscha. Jon Semadeni
es mort a Samedan dal 1981.
Bibliografia
Per üna survista detagliada da la ouvras, in special eir da lavuors per radio e televisiun, cfr. il register commentà da Jacques Guidon in: Jon Semadeni, Ouvras dramaticas, 1980.
DRAMATICA
Las datas indichadas as referischan al mumaint dal scriver ils tocs – chi in seguit sun per gronda part gnüts publichats illas
Annalas ed illa Scena e pü tard illas Ouvras dramaticas.
|
|
- |
Famiglia Rubar, 1941
|
- |
Chispar Rentsch, 1944
|
- |
Il pövel cumanda, 1945
|
- |
La s-chürdüm dal sulai, 1949/1950
|
- |
La Panaglia, 1951 Cabaret scrit insembel cun Men Rauch e Cla Biert
|
- |
La travaglia dal docter Panaglia, 1954 Cabaret scrit insembel cun Men Rauch e Cla Biert
|
- |
Ün quader chi nu quadra, 1957
|
- |
Il bal da la schocca cotschna, 1959
|
- |
Il sot cun la mort, 1962
|
- |
L'uman derschader, 1961
|
- |
Battacour e battaporta, 1971
|
- |
Il chapè, 1973
|
- |
La guerra da las giallinas, 1974
|
- |
Il figl pers, 1978
|
- |
Ouvras dramaticas, Samedan, 1980
|
PROSA
|
|
- |
San Flurin da Ramosch, in: Il Cuolmen, 1947
|
- |
Inscunter cul passà, in: Chalender ladin, 1964
|
- |
La jürada, Tusan, 1967
|
- |
Il giat cotschen, Samedan, 1980
|
- |
Die rote Katze / Il giat cotschen, Zürich, 1998
|
TRADUCZIUNS
|
|
- |
L'avar, cumedgia suainter J.B. Molière in: Annalas SR, 1931
|
- |
Il lai da Gers, seguaint üna novella da Rodolphe Töpffer, Chasa Paterna, 1928
|
- |
Ils frars Taverna, drama suainter Max Hansen, Lia Rumantscha, 1948
|
Infurmaziuns administrativas
Access
Consultaziun exclusivamaing illa sala da lectüra da l'ASL. La consultaziun es limitada per motivs da dret d'autur e da personalità.
Ütilisaziun
Il relasch da Jon Semadeni es accessibel cun agüd da l'inventari disponibel a l'ASL.
Citaziun
Archiv svizzer da litteratura (ASL). Relasch Jon Semadeni.
Acquisiziun dal relasch da Jon Semadeni
Dal 1993 ha l'ASL cumprà da la famiglia il relasch litterar da Jon
Semadeni.
Valurisaziun dal relasch
Dürant il 1993 ha Mengia Semadeni ordinà il relasch da seis hom ed ün prüm inventari da survista es gnü fat davo l'arriv dals
materials a Berna. Davo differentas lavuors e l'agiunta da nouvs documaints surdats dürant ils ultims ons ed integrats per
gronda part sainza ulteriuras indicaziuns, as haja sistematisà las scrittüras ed approfundi e precisà l'inventari. Cun quai
cha il relasch es i tras divers mans e chi's ha fat adüna be ils müdamaints necessaris, restan tschertas incoerenzas linguisticas
tanter tudais-ch e rumantsch e las signaturas chi nu correspuondan daltuot a quellas actualmaing dovradas a l'ASL.
La gronda part da la correspundenza chi reguarda las ouvras as rechatta, insembel cun las criticas, directamaing pro'l material
da las ouvras respectivas illa secziun A dal relasch. Il rest da la correspundenza es ordinà in uorden alfabetic dals noms
da correspundentas e correspundents u tenor convoluts tematics illa secziun B. Per quai chi reguarda la conservaziun esa stat
pussibel da copchar bindels, cassettas e films avant man sün portaders d'infurmaziun actuals, uschè cha quists documaints
sonors sun accessibels al public davent da l'ASL. Berna, in schner 2006.
Scurznidas
|
|
J. S. |
Jon Semadeni |
M. S. |
Mengia Semadeni |
Corr. |
Correctura |
Corresp. |
Correspundenza |
Cump. |
Cumparü |
Ds |
Dactiloscrit / tiposcrit |
Ital. |
Italian |
Ms |
Manuscrit |
Publ. |
Publicaziun |
Rap. |
Rapreschantà |
Rum. |
Rumantsch |
s.d. |
Sainza data |
s.l. |
Sainza lö |
Trad. |
Traducziun |
Tud. |
Tudais-ch |